Les 6 Stress, Burn-out & Herstel

Wat is Stress

6.1 Betekenissen van het woord ‘stress’

Stress, wat letterlijk ‘spanning’ betekent, is lang niet altijd vervelend of ongezond. We onderscheiden de volgende soorten spanning:

• Gezonde spanning
  Zorgt voor betere prestaties. Het lichaam vertoont reacties die helpen om een verandering aan te gaan.
  Hard werken, druk bezig zijn of een stressvolle situatie doorstaan, het is allemaal te hanteren als we ook zorgen voor regelmatige ontspanning. Inspanning en ontspanning moeten in balans zijn.
  Als de situatie van gezonde spanning weer voorbij is, zal het lichaam zich weer herstellen.
  
  
• Ongezonde spanning
  Indien de gezonde spanning te groot en/of te langdurig wordt, ontstaat ongezonde spanning.
  Als deze ongezonde spanning niet te lang duurt, kan het lichaam zich nog herstellen.
  
  
• Chronische spanning
  Indien de ongezonde spanning te lang duurt ontstaat chronische spanning. Het lichaam heeft dan geen tijd meer om te herstellen. Vaak heeft de persoon in kwestie dit niet door.
  
  
• Burn-out of overspannenheid
  De lichamelijke en geestelijke klachten verergeren en de chronische spanning slaat om in een burn-out.

De term ‘stress’ is vandaag de dag een veelgebruikte verzamelnaam geworden voor alles wat met spanning en stress te maken heeft.

Er zijn drie betekenissen van het woord stress:

1. Stress als een reactie op een externe, belastende situatie. Deze externe factoren noemen we ook stressoren.
   
   
2. Subjectieve verschijnselen die optreden bij iemand die met een stressor wordt geconfronteerd. Dit is het psychologische deel van stress en gaat over hoe iemand stress ervaart, hoe hij/zij erop reageert in gedrag, emoties en cognitie.
   
   
3. Stress als een reeks fysiologische mechanismen die op gang komen naar aanleiding van een reële of vermeende bedreiging/verstoring van ons lichamelijk of psychisch evenwicht. Hierbij gaat het over de werking van ons fysieke stresssysteem. Wat gebeurt er concreet, meetbaar in ons systeem.
   

6.2 De reactie van ons lichaam op stress; het zenuwstelsel

Zoals uit de vorige module bleek, streeft ons lichaam continu naar balans. Stress zorgt er voor dat we uit balans raken. Ons stressmechanisme is ontwikkeld om in tijden van spanning, in actie te schieten teneinde de bron van de spanning te verhelpen of te vermijden en de balans weer terug te brengen in ons systeem. Denk aan een jager die plotseling in het bos een grote beer tegenkomt. Zijn stress-mechanisme reageert direct en hij vlucht voordat de beer hem te pakken krijgt. Eenmaal buiten gevaar, komt hij weer op adem en rust de jager uit. In deze korte tijd heeft ons lichaam meerdere fysiologische processen in werking gezet om zich aan te passen aan de ontstane situatie. Het lichaam maakt daarbij gebruik van ons autonome zenuwstelsel.

Het autonome zenuwstelsel
Het autonome zenuwstelsel (autonoom = zelfstandig, onwillekeurig) regelt automatisch bijna alle onbewuste functies en processen in je lichaam, zoals je ademhaling, je hartslag, je bloeddruk, de energieproductie, de spijsvertering en de stofwisseling. Over dat soort functies hoef je niet na te denken.

Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee takken (regelsystemen) met elk een tegengestelde werking:

Sympathisch ‘gaspedaal’

De sympathicus (het gaspedaal van je lichaam) is de tak die ons in staat stelt van alles te doen én die ons in staat stelt te overleven in levensbedreigende situaties, te vechten, te vluchten en te presteren. De stof die hier bij hoort, is adrenaline en het sleutelwoord is: actie. In deze fase stijgt je hartslag, bloeddruk en ademsnelheid. In deze stand verbruikt je lichaam veel energie.

Parasympathisch ‘accu-lader’

De parasympathicus (het rempedaal en de “acculader” van je lichaam) is de tegenspeler van de sympathicus, en is verantwoordelijk voor herstel, reparatie, opbouw en rust. Als de parasympathicus actief is, daalt je hartslag, daalt je bloeddruk, krijgen je spieren en organen voldoende bloed en zuurstof. Dit deel van het zenuwstelsel zorgt voor regeneratie en lichamelijke ontspanning. Het sleutelwoord voor de parasympaticus is: herstel. Je lichaam gaat weer terug naar de gezonde normaalwaarden.

Gelukkig zijn wij geen jagers meer en verkeren we niet vaak meer in levensbedreigende situaties. Toch is ons autonome zenuwstelsel nog steeds intact en reageert ons lichaam nog steeds op stressoren alsof we in levensbedreigende situaties verkeren, terwijl we dat dus feitelijk niet zijn. Denk hierbij aan psychologische stressoren zoals in de file staan als je haast hebt, zeurende of pestende collega’s, afwijzingen, discussies, confrontaties die we eng vinden. Of gebeurtenissen die grote impact op ons hebben, zoals een scheiding, het overlijden van een naaste, chronische geldzorgen. Of fysieke stressoren zoals hard geluid, slaaptekort, ongezonde stoffen in je lichaam (medicijngebruik, geur- kleur- en smaakstoffen). Ook deze factoren leiden tot onbalans en spanning in ons systeem waarop de sympathicus ‘aanslaat’.

6.3 Balans tussen sympathische en de parasympathische activiteiten

Bij een gezond dagelijks inspanningspatroon is er balans tussen de sympathische en de parasympathische activiteiten. Inspanning (stress) wordt afgewisseld met ontspanning en rust. Hierdoor kan het lichaam zich fysiek weer herstellen en teruggaan naar de voor ons gezonde normaalwaarden.

Je kunt het autonome zenuwstelsel voorstellen als een balans of een wip: wanneer het ene gedeelte actiever wordt, wordt het andere gedeelte minder actief. Deze balans zorgt ervoor dat wij ons voortdurend kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving. Ons ‘gaspedaal’ en ons ‘rempedaal’ moeten goed op elkaar afgestemd zijn en beide moeten even sterk zijn om elkaar in evenwicht te houden.

Om de balans te bewaren is het nodig om de sympathicus alleen dan te laten werken als het nodig is, in situaties waar extra lichamelijke of mentale inspanning wordt gevergd of in levensbedreigende situaties. En om vervolgens de sympathicus zo snel mogelijk weer uit te schakelen en de parasympathicus te laten domineren, zodat je lichaam kan herstellen. Gedurende de dag is je parasympathicus actiever dan je sympathicus. Je lichaam is in rust, er is balans tussen belasting (actie) en herstel. Een ondersteunende en inzicht gevende oefening hierbij is de oefening ‘In Balans’ die bij deze opleiding is opgenomen (module 8, les 1).

6.4 Stress-inzicht test

Van welke van de onderstaande stresssignalen heb je de afgelopen maand last gehad?

Zet een kruisje bij de signalen waar je regelmatig of altijd last van hebt gehad. Had je ze niet, soms of af en toe, dan vul je niets in. De stellingen waarbij je een kruisje hebt staan (dus of bij ‘regelmatig’ of bij ‘altijd’) tellen mee voor de score.

Interpretatie aantal stresssignalen